Edirne halkının elektrik ile buluşmasını sağlayan ilk girişim Edirne Belediye Başkanlığının 20.05.1929 tarihinde 45 gün ve kapalı zarf usulü ile çıkmış olduğu ihale ile başlamıştır. Edirne şehrine elektrik akışını sağlayacak olan elektrik tesisatının döşenmesi ile ilgili olan bu ihaleye katılım için 6 Temmuz 1929 tarihine kadar süre tanınmıştır. [1]

Yapılan çalışmalar neticesinde 1929 yılında temeli atılan Elektrik fabrikası, İtalyan Marelli Şirketi tarafından 26 Ocak 1931 tarihinden itibaren işletilmeye başlamasıyla kent halkı elektriğe kavuşmuştur.[2] Kentin temel ihtiyacı olan elektrik enerjisinin dağıtımı bu fabrikaya bağlantılı olan 6 adet trafo üzerinden gerçekleşmiştir. Binanın resmi açılışı bazı kaynaklar tarafından 29 Ocak 1931 olarak belirtilmekte olup Edirne Belediyesi’nin yayımlamış olduğu kitapta da 5 Şubat 1931 tarihinde törenle hizmete girdiği belirtilmektedir.[3] Ancak, açılısından kısa bir süre sonra 16.02.1931 günü Edirne’de gerçekleşen sel baskını ile fabrika sular altında kalmıştır.[4]

Kurulduğu günden itibaren kentin elektrik ihtiyacını sağlayan ve Edirne Elektrik İşletmesi bünyesinde faaliyetlerini sürdüren Edirne Elektrik fabrikasının hükümetçe satın alınması için çalışmalar başlatılmış ve belediye tarafından şirketin merkezi olan Bursa’ya bir görevli gönderilmiştir.[5] Bayındırlık Bakanlığı tarafından satın alınan Edirne Elektrik Fabrikasının devir ve teslim işlemleri 4 Temmuz 1939 tarihinde başlatılmıştır. 250 bin liraya satın alınarak borçlanma suretiyle Edirne Belediyesine devri kararlaştırılan bu fabrikanın kendi geliriyle on sene içinde ödeneceği ve bundan her sene Belediye’ye 25 bin lira gelir temin edeceği anlaşılmıştır.[6] Dönemin belediye başkanı B.Şerif Bilgen basına yaptığı açıklamada “…Biliyorsunuz ki, satın alınan şehir elektriği bu ayın 26 ncı gününden itibaren bütün hak ve vecibeleriyle belediyemiz tarafından tesellüm edilmeğe başlanmıştır. Muvakkat elektrik idaresinin bu ay nihayeti işi bitirerek ve belediye tarafından hazırlanan mülhak bir bütçe ve kadro ile elektrik işinin tedvirine başlanacaktır. Ağustos 1939 ayından itibaren de şehir cereyanını fasılasız vermek istiyoruz” demiştir.[7]

1940 yılında nehirlerin yine aşırı taşması neticesinde elektrik fabrikasını sular basmış dinamo ve motorlar sular altında kalmıştır. Bu sel felaketi nedeniyle şehir elektriksiz kalmıştır.[8] Yaklaşık iki ay süren çalışmalarda makineler temizlenip kurutulmuş ve montajları yapılmıştır.[9] Yaklaşık 50 gün süren çalışmaların ardından tekrar şehre elektrik verilmiştir.[10]

Edirne Belediyesi’ne devredilen bina, 1965’te kentin interkonnekte yurtiçi elektrik dağıtım şebekesine katılmasına kadar fabrika işlevini sürdürmüştür. Tarihi Elektrik Binası iki ana bölümden oluşmakta olup yerleşim aksı da kuzeydoğu-güneybatı doğrultusundadır. Binanın ana cephesi güneybatı yönündedir. Bina atölye ve yönetim bölümlerinden oluşmaktadır. Atölye Bölümü; tek katlı yüksek tavanlı, 16 m x 25.5 m boyutlarında dikdörtgen planlıdır,
Yönetim Bölümü; 9.5 m x16 m boyutlarında, bodrum ve iki kattan oluşan bir bloktur. Yönetim katı; merdiven holü ve bir koridora açılan büro mekânlarından oluşmaktadır. Atölye mekânı ve yönetim bloku, içeride birbirlerine geçilebilir işleyiştedir. Yönetim blokunun örtüsü parapet duvarlı gizli çatıdır. Atölye bloku çelik profil çatılı tonoz örtüye sahiptir.[11]

1982’de kentteki elektrik dağıtımı, tüm mülkiyet ve işletim bakımından Türkiye Elektrik Kurumu’na devredilmiştir. Bu tarihi bina bir dönem de Edirne Belediyesine ait araçların bakım ve onarımlarının yapıldığı atölye olarak hizmet vermiştir.

Belediye Başkanı Cengiz Varnatopu döneminde binanın kültür merkezine dönüştürülmesine yönelik proje hazırlanmış ancak proje hayata geçirilememiştir.[12] Daha sonraki süreçlerde de binanın kültür merkezine dönüştürülmesine yönelik çalışmalar yürütülmüş ancak başarılı olunamamıştır.

Tarihi Elektrik Binası, yaklaşık 30 yıl metruk bir bina olarak kentin yaşamında kötü bir görüntü yaratmıştır. 2014 yılı yerel seçimlerinde Belediye Başkanlığına Recep Gürkan’ın seçilmesiyle “Kültür Merkezi Projesi” yeniden ele alınmış ve Tarihi Elektrik Fabrikası’nın restorasyon çalışmalarına başlanılmıştır. Restorasyon çalışmaları sonrasında bina, “Kültür Merkezi ve Nikah Salonu” olarak 14 Mayıs 2017 Pazar Günü Saat: 14.00’da hizmete açılmıştır. Restorasyon çalışmalarının sonunda “Kültür Merkezi ve Nikah Salonu” olarak açılışı yapılan bina, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun alanın eski mezarlık olduğu yönündeki kararı ile konu mahkemelik olmuş, binada hem nikah kıyılmasına hem de buranın kültür merkezi olarak kullanılmasına izin verilmemiştir. Uzun süren çalışmaların ve alınan izinlerin ardından Tarihi Elektrik Fabrikası Binası, 12.11.2021 tarihinden itibaren Edirne Belediyesi Başkanlığı Türk Kültürü El Sanatları Üretim ve Geliştirme Merkezi olarak kadınlarımızın hizmetine tahsis edilmiştir.[13]

Bugün bu tarihi binada Edirne’nin üretken kadınları el sanatları ve diğer sanatsal faaliyetlerini gerçekleştirerek hem aile ekonomilerine katkıda bulunmakta hem de Edirne’nin kültür ve sanat değerlerini geleceğe taşımaktadır.

Geçmişte kentin ve halkımızın karanlığını aydınlatan bu tarihi bina, bugün kentin kültür ve sanatını kadınlarımız aracılığıyla geleceğe taşıyarak ışık olmaya devam etmektedir.

Foto: Edirne Belediye Arşivi

KAYNAKÇALAR

[1] Edirne Postası Gazetesi (1929) Edirne Belediyesinden, 23 Nisan 1929, Yıl:4, Sayı:296, s.2

[2] Cumhuriyet Gazetesi (1931) Edirne elektriğe kavuştu. Cumhuriyet Gazetesi, 27 Ocak 1931, s.4

[3] Kılıçaslan, E.; Altay, N.Dilek (2004) Edirne tarihi ve kültürel dokusunu tanıyor.-Edirne: Edirne Belediyesi Yayınları, 56s.

[4] Vakit Gazetesi (1931) Edirne su baskını felaketine uğradı, 17 Şubat 1931, Sayı:4710, s.1

[5] Akşam Gazetesi (1938) Edirne elektrik şirketi hükümetçe satın alınacak. 10.09.1938, Sayı:7149, s.2

[6] Cumhuriyet Gazetesi (1939) Edirne Elektrik İşleri, Cumhuriyet Gazetesi, 3 Temmuz 1939, s.5

[7] Akşam Gazetesi (1939) Edirne’de elektrik ucuzlatılacak, 29.07.1939, No:7460, s.5

[8] Vatan Gazetesi (1940) Edirne Elektrik Fabrikası, 23 Aralık 1940, Sayı:125, s.7

[9] Vatan Gazetesi (1941) Edirne elektrik fabrikası, 29 Ocak 1941, Sayı:159, s.6

[10] Cumhuriyet Gazetesi (1941) Edirne elektrik santrali tamir edildi. 4.2.1941, Sayı:5922, s.2

[11] Özek, V. (2008) Edirne Elektrik Santrali, DOCOCOMO Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları IV, 26-27 Aralık 2008.- Bursa Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü yayınları, s.51

[12] Kılıçaslan, E.; Altay, N.Dilek (2004) Edirne tarihi ve kültürel dokusunu tanıyor.-Edirne: Edirne Belediyesi Yayınları, 56s.

[13] https://www.edirne.bel.tr/icerik/tarihi-bina-artik-kadinlarin (Erişim Tarihi: 15.11.2022)