EDİRNE SARAYI TEKRAR MİLLİ SARAYLARIN KAYITLARINDA

Saray-ı Cedid-i Amire (Edirne Yeni Sarayı), Sultan II. Murat tarafından Tunca Nehri kenarında 1450 yılında inşasına başlanılmış, Fatih Sultan Mehmet döneminde de tamamlanmıştır. Saray, Kanuni Sultan Süleyman, Sultan II. Selim, Sultan I. Ahmet, Sultan, II. Ahmet, özellikle Sultan IV. Mehmet, Sultan Mustafa ve III. Süleyman dönemlerinde yeni yapılar eklenerek büyümüştür.

Osmanlı Devleti’nin gelişme projelerinin üretildiği Saray-ı Cedid-i Amire, 583 yıl ayakta kalmış ancak 1870’li yıllarda cephane deposu olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1876 Osmanlı-Rus savaşında, Edirne Valisi Cemil Paşa ve kumandan Müşir Ahmet Eyüp Paşa’nın müşterek emirleri üzerine Rusların eline geçmemesi için cephanelik ateşe verilmiş ve saray havaya uçurulmuştur. İşte bu olaydan sonra Saray kalıntıları talan edilmiş ve uzun yıllar bakımsız bir şekilde terkedilmiştir.[1]

Edirne Yeni Sarayı’nda ilk kazı çalışmaları Tahsin Öz başkanlığında Yüksek Mimar Fikret Yücel ve Arkeolog Adnan Pekman ile birlikte 18 Ağustos 1956-15 Eylül 1956 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Çalışmalara Cihannüma Kasrı’nın ön cephesinde başlanmış olup var olan molozlar kaldırılarak 1873 yılına tarihlenen merdivenler ve bu merdivenlerde bulunan molozların kaldırılmasıyla köşkün bodrum katına ait kapı bulunmuştur. Çalışmalar sırasında 17. yüzyıla ait yanık çini parçaları ele geçirilmiştir.[2]

Sarayın ikinci kazı dönemi ise 1973 yılında Prof. Dr. Doğan Kuban başkanlığında devam etmiştir. Harem kısmında yapılan kazı çalışmaları sırasında su kanalları ve künklere, hamam kısmında ise duvar kalıntısına rastlanmış, Matbah-ı Amire’nin sırasında yapılan sondaj sonrasında küçük bir hamam kalıntısı bulunmuştur. [3]

1973 yılından sonra Edirne Sarayı ile ilgili çalışmalar Dr.Rifat Osman’ın çizdiği Edirne Sarayı planını Dr. Ratip Kazancıgil’in Ekim 1994 tarihinde “Edirne Sarayı ve Yerleşim Planı” adıyla Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları altında yayımlanmasına kadar durmuştu. 25 Kasım 1994 tarihinde kentimizin kurtuluş kutlamalarında bulunmak üzere Edirne’ye gelen 9. Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel’e Valilik Makamında kitap Dr. Ratip Kazancıgil tarafından takdim edildiğinde bu eserin Sarayın ortaya çıkartılmasında önemli bir kaynak teşkil edeceği vurgulanarak çalışmaların hızla başlatılması talimatı verilmişti.

Bu görüşmeden sonra Edirne Valisi Sayın Koru Engin, Rektör Sayın Prof. Dr. Poyraz Ülger ve Dr. Ratip Kazancıgil’den oluşan bir heyet Cumhurbaşkanını makamında ziyaret ederek düzenlenmesi düşünülen “I. Edirne Sarayı Sempozyumu”nun himayelerinde gerçekleştirilmesi teklif edilmiştir. Bu teklifi kabul eden Cumhurbaşkanı heyete, “öncelikli olarak Edirne Sarayı ile ilgili bir vakıf kurulması yönünde talimat vermiştir.”

Cumhurbaşkanının da talimatları ile Edirne Valiliği’nin öncülüğünde “Edirne Sarayları İhya ve İnşa Vakfı” 26 Nisan 1995 tarihinde kurulmuştur. “I. Edirne Sarayı Sempozyumu” da Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel’in himayelerinde 25-27 Kasım 1995 tarihleri arasında düzenlenmiştir. Sempozyumda sunulan bildiriler Ender Bilar tarafından yayına hazırlanarak Trakya Üniversitesinin yayınları arasında yayımlanmıştır. Yapılan tüm bu çalışmalar neticesinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Milli Saraylar Dairesi Başkanlığı kayıtlarında “Ören Yeri” olarak gözüken Edirne Sarayı, T.B.M.M. Milli Saraylar kayıtlarında yerini almıştır.[4]

Edirne Valiliği ve Trakya Üniversitesi’nin işbirliği ile yürütülen bu çalışmalar neticesinde, Edirne Yeni Sarayı’nın röleve, kazı ve restorasyon çalışmalarına hız verilmiştir. 1999-2003 yılları arasında Prof. Dr. Gönül Cantay başkanlığında Edirne Yeni Saray kazılarına yeniden başlanılmıştır.

Bu çalışmaların ardından Edirne Sarayının bulunduğu alan T.B.M.M. Milli Saraylar Daire Başkanlığından tekrar T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığına geçmiştir. Yapılan ihale ile 180 dönümlük alanın etrafı çevrilmiş olup Edirne Sarayı kalıntılarının ayağa kaldırılarak müze olarak kentin kültür yaşamına kazandırılması için çalışmalar başlatılmıştır.[5]

2004-2005 ve 2006 yılında kazı çalışmaları Edirne Müze Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmiştir. 2004 yılında Matbah-ı Amire de devam edilmiş olup 2005 yılı çalışmalarında; Cihannüma Kasrı’nın kuzeydoğu ve güneybatısından birbirlerinden dehliz ile ayrılan mekânlar ve bu mekânların güneydoğu cephesine bakan alan önünde birer mekân daha ortaya çıkarılmıştır. 2006 yılındaki kazı çalışmaları Cihannüma Kasrı ve Arz Odası’nda gerçekleştirilmiştir. Kasrın ön cephesinde, 1868 yılındaki onarım sırasında yapılan Saltanat Merdiveni’nin temel kalıntıları tamamen ortaya çıkarılmıştır.[6] Arz Odası’nın nüvesi olan padişah tahtının bulunduğu odanın temel kalıntılarına ulaşılmış ve koruma altına alınmıştır.[7]

2009-2015 yıllarında Kazı Başkanlığını Prof. Dr. Mustafa Özer’in yaptığı Edirne Yeni Saray Kazıları, Bahçeşehir Üniversitesi tarafından 6 sezon kesintisiz devam etmiştir. 2012 yılında kazı çalışmaları Matbah-ı Amire’nin güneyinde gerçekleşmiş ve burada önceki yıllarda kazısına başlanan yaklaşık 600 m² alanın kazı çalışmaları tamamlanmıştır.[8] 1956 yılından bugüne yapılan çalışmalar neticesinde Saray Mutfakları, Adalet Kasrı, Kum Kasrı ve Avcı Köşkü restorasyonları tamamlanmıştır.

Edirne Yeni Saray alanının bir ören yeri haline getirilmesi çalışmaları 2015 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığınca başlatılmış, ören yeri sınırları belirlenmiş, Koruma Bölge Kurulu kararı ile alan ören yeri ilan edilerek projeleri onaylanmıştır. Projelerin uygulanmasına yönelik olarak temin edilen bir kısım ödenek de İl Özel İdaresi hesaplarına aktarılmıştır.[9] Bu dönem içinde yapılan kazı çalışmalarında Osmanlı dönemi kanalizasyon sistemi, saray mutfağına ait araç-gereçlerin yanı sıra Hürrem Sultan’ın kullandığı parfüm şişeleri de bulunmuştur.[10]

2018 yılında Edirne Müzesi ve Trakya Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gülay Apa Kurtişoğlu danışmanlığında yeniden başlayan kazı çalışmaları günümüzde Trakya Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gülay Apa Kurtişoğlu’nun kazı başkanlığında Cumhurbaşkanlığı Kararlı 12 aylık kazılar arasında devam etmektedir. 2019 sezonu kazı çalışmalarına Sur-i Sultani ve Demir Kapı kısmında yapılan çalışmalarla devam edilmiştir. 2020 yılında yapılan kazılarda ise form vermeyen ve süsleme alanı sınırlı küçük çini parçalarına rastlanmıştır. 2021 yılında yapılan kazı çalışmaları ise Cihannüma ve çevresinde gerçekleştirilmiş olup Enderun Camii kalıntılarına ve saray yapılarına ait mimari yapı malzemeleriyle yapılmış Cumhuriyet Dönemi yapısı olan jandarma binasının temel kalıntılarına ulaşılmıştır.[11] T.C. Sürdürülen bu kazı çalışmalarından II. Murat dönemine ait, nadir örnekler arasında yer alan, kayı damgalı Edirne’de basılmış mangır (1446-1451)” bulunmuştur.[12]

Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gülay Apa Kurtişoğlu’nun başkanlığında yaklaşık üç yıldır sürdürülen başarılı kazı çalışmalarına dair görsel ve bilgilerden oluşan bir sergi Edirne Araştırmaları Sempozyumu kapsamında 12.05.2022 tarihinde Trakya Üniversitesi Balkan Kongre Merkezi fuaye alanında açılmıştır.[13]

Yapılan çalışmalar sonucunda “kararlı kazılar” arasına alınarak 12 ay sürmesinin önünün açıldığı Edirne Sarayı, Kasım 2022 tarihinde T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığından alınarak tekrar T.C. Cumhurbaşkanlığı Milli Saraylar Başkanlığına devredilmiştir.[14] Bu olumlu gelişmeler ışığında Edirne Belediye Başkanlığı da Edirne Sarayı alanı içinde yer alan ve belediyenin mülkiyetinde olan 6 parsel taşınmazı 7 Aralık 2022 tarihinde gerçekleştirilen Belediye Meclis toplantısında alınan karar gereği Edirne Sarayı ve Müştemilatı olarak kullanılmak amacıyla Maliye Hazinesi’ne bedelsiz devretmiştir.

Edirne Valiliği, Trakya Üniversitesi ve Edirne Belediyesi’nin işbirliği ve kararlığı ile yürütülen çalışmaların Cumhurbaşkanlığı Milli Saraylar Başkanlığının çatısı altında sürdürülerek Edirne Sarayı Ören Yerinin kentimizin kültür yaşamına kazandırılması kentin kültürel zenginliğine önemli katkı sağlayacaktır. Yaklaşık yüzyıldır süregelen  Tarihi Kırkpınar Yağlı Güreşleri’nin düzenlendiği er meydanının da tarihi dokuya uygun çizilen yenilenme projesiyle hayata geçirilmesi Has Bahçe’yi geçmişiyle bütünleştirecektir.

Edirne Sarayı alanı içinde yer alan ve restorasyonu tamamlanan binaların da dönemlerini bugünlere taşıyan birer “Yaşayan Müze”ye dönüştürülmesi, Edirne Sarayı’nın geçmişini geleceğe kazandırma da önemli katkı sağlayacaktır.

Emeği geçenleri kutluyor, kentimiz için hayırlı olmasını diliyorum.

      KAYNAKLAR

Bu gönderiyi paylaş

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir


The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.