Coğrafi konumuyla Balkan Yarımadası üç yanının denizlerle çevrili olması ve Avrupa’nın güneyi ile arasında doğal sınırlar bulunmaması nedeniyle Asya ve Avrupa arasında sürekli bir köprü olmuştur.

Bilindiği gibi 1299 yılında Osman Gazi tarafından Osmanlı Beyliğinin kuruluşu ile birlikte Anadolu’daki karışıklıklara ve Anadolu Beylikleri arasındaki savaşımlara hiç girmeyen Osmanlı, önce Bizans’ı İstanbul’a hapsetmiş ve I. Murat’ın 1361’de Edirne’yi feth etmesinin ardından da başkentini Bursa’dan Edirne’ye taşıyarak Balkanların güçlü bir çekirdek kentini oluşturmuştur.[1]

Tarihi süreçte coğrafi ve kültürel kimliğiyle Balkanların Başkenti olan Edirne, Roma İmparatorluğu döneminde İstanbul’u koruma görevi üstlenirken, Edirne de doğan Fatih Sultan Mehmed’in 1453 yılında İstanbul’u feth etmesiyle birlikte Edirne, İstanbul’u feth eden kent konumuna gelmiştir.

Bu bağlam da, Osmanlı 14. Yüzyılın sonuna dek Bulgaristan, Mora, Makedonya ve Teselya’yı feth ederken, bir yandan da Doğu’da genişleyerek Balkanları tümüyle ele geçirmiştir. Dolayısıyla Edirne, 19. Yüzyıla kadar Balkanlar ve Avrupa’nın geniş coğrafyasında Türk hâkimiyetinin yer almasında önemli görevler üstlenmiştir.

Yaklaşık üç yüz yıl Balkanlarda egemenliğini sürdüren Osmanlı’nın Balkanlardaki gerilemesi II. Meşrutiyetten sonra çok hızlanmıştır. Zaten Balkan devletleri 1. Dünya Savaşını izleyen antlaşmalarla sınırlar belirlenmişti.  24 Temmuz 1923’de imzalanan Lozan Antlaşmasıyla da Edirne’nin Karaağaç Semti Türkiye sınırları içinde kalarak bugünkü sınırlar çizilmiştir.

Tarihi süreçte Edirne Balkanların çekirdek kenti olurken jeopolitik ve stratejik konumu nedeniyle birçok  istilalara uğramıştır. Yaşanılan istilalarla yoğun göçler alan kent, her bir imparatorluğun mimari, kültürel ve sanatsal değerlerini de geçmişten günümüze taşımıştır.

Osmanlı’nın üç yüz yıl hüküm sürdüğü Balkan şehirlerindeki Türk varlığının yaşam hikayesi ile kentin mimari ve kültür yaşamına bıraktığı miraslarda Balkan yarımadasında Türk’ün varlığını belgelemektedir. Dolayısıyla geçmişte Balkanların Başkenti olan Edirne, günümüzde de “Balkanların Başkenti” olabilecek argümanlara sahiptir. Tarih, Kültür – Sanat, Turizm Kenti olarak tanımladığımız Edirne’nin kültür miraslarının tanıtımına yönelik yeterli çalışmalar yapılamamaktadır.

Festivaller kenti dediğimiz Edirne’de bugün kaç festival gerçekleştirilmektedir? Kentin kültürel kimliğiyle örtüşen üç festival/Şenlik yıllardır vasat programlarla geçiştirilmektedir. Kırkpınar Yağlı Güreşleri Festivali, Hıdrellez ve Kakava Şenlikleri ile Edirne Tava Ciğeri ve Bando Festivali’nin üzerine bir yenisini bir türlü koyamadık. Türkülere ve manilere konu olmuş bağlarımız, çiçeklerimiz, köprülerimiz, gastronomi kültüründeki zenginliğimiz var ama bir Turizm Rotamız yok…

Mimar Sinan’ın şaheser eseri başta olmak üzere diğer mimari ve kültür miraslarımızla birlikte Saros körfezine kıyısı olup tertemiz kumsallarla kaplı kıyı şeridine sahip olan bu kent “Dünya Kenti, Turizm Kenti” olmayı başaramadı. Ve korkarım böyle giderse başaramayacakta…

Bir kent düşünün ki; Balkanlardan doğan üç nehir kentin içinden akıp geçsin ve bu coğrafi güzelliği kent halkıyla buluşturulamasın. Kentin ticari ve turizm hayatına kazandırılamasın…

Osmanlı döneminde bu nehirler de ticaret gerçekleştirilmiş, kayıklarla nehirler üzerinde eğlenceler düzenlendiğini kaynaklardan öğreniyoruz.  Kasım Paşa Camii’nin yanında bulunan “Güllü Saraç” çay bahçesine adını veren güllerin kokusuyla tertemiz Tunca nehri’nin serinliği ve doğal manzarasının bir masal alemini yaşattığını biliyoruz.[2]  Geçmişte yapılanları dahi bugün yaşatamıyoruz. “Üç Nehir Bir Şehir” projesi kapsamında Meriç nehri üzerine bilimsellikten uzak, hiçbir teknik veriye dayandırılmadan yapılan çalışmalar sonucunda harcanan milyarlar nehrin içinde çöktü ve gitti… Acaba buraya harcanan paralarla Edirne’nin kaç semtine bilgi, kültür merkezi yapılır dı ?

Tüm yurdumuzda olduğu gibi kentimizde de 31 Mart 2024 günü gerçekleşecek olan yerel seçim çalışmaları tüm hızıyla sürüyor. Seçime katılan tüm partilerin başkan adayları projelerini açıkladı. Güzel vaatler anlatılıyor. Ama gerçek veriye dayalı bir şey yok. Örneğin “Balkanların Kültür ve Sanat Kenti” olmayı hedefliyorsan bir festival ve oto park alanların olacak, uluslararası düzeyde modern bir sergi salonun, bir fuar merkezin, kültür ve bilgi merkezlerinin yanında  halkında ve  esnafında kentinin kültür miraslarına sahiplenme, koruma ve geleceğe taşıma iç güdüsü, kısacası, kent kültürü ve kentlilik bilinci olacak ki;

“Balkanların Kültür ve Sanat Başkenti olabilesin…”

Hiçbir şey, insanın hayal gücü kadar özgür değildir ama bir insanın hayatı da, insanın hayali kadardır.

Edirne hayallerimizin gerçekleşmesi dileğiyle…

Kapak Fotoğrafı: Enver Şengül Arşivi

[1] Toktamış, Ateş (2011). Geçmişte ve Günümüzde Balkanlar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 44 (1-4).

[2] Hikmet, Uğur Gökpınar (2005) Acı göç.- Güllü Saraç Anılar kitabı içinde s.; 4.- İstanbul: y.y, 183 s.