Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarının vermiş olduğu kurtuluş mücadelesinin ardından Türkiye Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920’de Ankara’da kurulmuştu. Cumhuriyetin ilanı ise milli mücadelenin tamamlanmasının ardından gerçekleşmişti. M. Kemal Atatürk, 9 Eylül 1923’te Cumhuriyet tarihinin ilk partisi olan “Cumhuriyet Halk Fırkası”nı kurmuştu. 29 Ekim 1923’te Anayasa’nın birinci maddesinde yapılan değişiklikle, “Türkiye Devleti’nin hükümet biçimi, Cumhuriyet’tir” hükmü yer almış ve aynı günün gecesi Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı seçilmiştir.

29 Ekim, 29 Ekim 1923’te ilân edilen cumhuriyetimizin yıldönümüdür. “Cumhuriyet” kelimesi dilimize Arapça “halk”, “büyük kalabalık” kelimesinden gelmiştir. Bu kelimenin Fransızca karşılığı “La Rcpublique”, İngilizce karşılığı “The Republic” olup, “kamuya ait şey”, “kamu malı” anlamına gelen Latince “Res Publica” kelimesinden türemiştir. Kısaca Cumhuriyet halkın yönetimidir. Cumhuriyeti yaşatacak tek güç, politikacının ve yurttaşın siyasal ve ahlâkî değerine dayanan “kamu yararı” düşüncesidir. Bu yönü ile cumhuriyet bir kişi veya zümre yararına değil, kamu yararına dayanan ve kamu yararına göre yönetilmesi gereken devlet şeklidir. (Giritli, İ; 2003, s.457)

Atatürk’ün kurduğu Cumhuriyet yönetim biçimi de her yönetim gibi bazı değerler üzerinde kurulmuştur. Bu değerleri incelediğimiz de;

• Hukukun üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir.
• İktidarın meşruiyet kaynağı halktır.
• Kanunlar önünde herkes eşit durumdadır.
• Yönetimde ayrıcalıklı bir sınıfa yer yoktur.
• Seçme ve seçilme hakkı milletindir.
• Egemenlik yetkisi halkın elindedir.
• Cumhuriyetin bütün vatandaşları eşit haklara sahip durumdadır.
• Yaşam hakkı gibi temel insan haklarının bütünü güvence altına alınmıştır.
• İnsanlar arasındaki ilişkiler ve birey devlet ilişkileri kanunlar kapsamında düzenlenir.
• Tüm vatandaşların düşünce, inanç ve ifade ve inanç hürriyeti bulunmaktadır. (Hürriyet Gazetesi, Erişim:24 Ekim 2022)

M. Kemal Atatürk, Cumhuriyetin bu değerlerini toplumda cumhuriyet kültürü oluşturarak yerleştirmeyi amaç edinmiş ve “Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür. Kültür okumak, anlamak, görebilmek, görebildiğinden mana çıkarmak, intibah almak, düşünmek, zekâyı terbiye etmektir.” demiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nde kişinin aydınlanması, aydınlanma felsefesinin temelini oluşturan aklın kullanılması, bireye önem verilmesi ve bilginin yaygınlaştırılması ilkelerinin hayata geçirilmesi için yoğun çaba harcamıştır. 1 Kasım 1928 tarihinde gerçekleştirilen harf devrimi, 1932 yılından itibaren açılmaya başlanılan Halkevleri ile Halkodaları bu çalışmaların en değerlileridir. Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren çocuklarımıza Cumhuriyet değerlerinin öğretilmesi ve yaygınlaştırılmasına yönelik çocuk kitaplarında yapılan çalışmalar incelediğinde aşağıdaki bilgilere ulaşılmıştır.

Tek parti döneminde yayımlanan popüler çocuk dergilerinden olan Yavrutürk (1936-1942) ve Cumhuriyet Çocuğu (1938-1939) dergileri incelenmiştir. İncelenen Yavrutürk ve Cumhuriyet Çocuğu dergilerinde Cumhuriyet yönetiminin egemen değerleri öğretilmeye ve yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır. Atatürk’e ve Cumhuriyet’e bağlılık, milliyetçilik ve vatanseverlik ana tema olarak işlenmiştir. Türk olmanın ayrıcalığı ve gururu üzerine kurulan etnik milliyetçilik, Orta Asya Türk tarihi ve Kurtuluş Savaşı kahramanlıklarıyla desteklenmiştir. Yavrutürk ve Cumhuriyet Çocuğu örneklerinden hareketle, tek parti dönemi çocuk dergilerinde sunulan ‘ideal Türk çocuğu’ imgesi, Cumhuriyet’in egemen değerleri etrafında Kemalist, inkılâpçı, modern, çalışkan, azimli, tutumlu, ahlaklı, iyi kalpli, yardımsever, bireye, topluma ve doğaya saygılı, milliyetçi, cesur ve savaşçı, vatansever bir yurttaş olarak resmedilmiştir, (Öztekin, H.; 2019, s.;1251)

Türkiye’de 1950-1997 yılları arasında basılmış ve 4-12 yaş grubu çocukların kullandığı resimli çocuk kitaplarında Atatürk ve Cumhuriyet Değerlerinin incelenmesine yönelik yapılan araştırma da demokrasi, insan hakları, adalet, özgürlük, vatan, milliyetçilik, inkılapçılık ve benzeri gibi konuların kitaplara nasıl ve ne sıklıkta işlendiği ile ilgili 151 adet resimli çocuk kitaplarının içerikleri incelenmiştir. Yapılan inceleme de, Atatürk ve cumhuriyet değerleri konularına %27 oranında yer verildiği görülmüştür. Kitapların, içerikleri tek tek incelendiğinde, Cumhuriyet % 6, Atatürk % 10, Özgürlük % 3, Vatan % 5, Ulus % 1, Millet % 1, Seçme-seçilme % 1, Bağımsızlık % 2, Türk % 5, Bayrak % 2, TBMM % 1, Cumhurbaşkanı % 1, 23 Nisan % 2, Kurtuluş Savaşı % 1, Türk Ordusu % 1 oranlarında yer verildiği, Atatürkçülük, eşitlik, insan hakları, demokrasi, vatan ve laiklik ifadelerine hiç yer verilmediği sonucuna varılmıştır. (Çelik, N.; Arığ, A.S.;2021, s.68)

Yapılan bu iki araştırmadaki sonuçları değerlendirdiğimizde tek partili dönemde çocuk yayınlarında cumhuriyetin değerleri sıklıkla yer alırken, 1950-1997 yılları arasındaki yayınlarda bu değerlerin yeterince yer almadığı görülmüştür.
Bu bağlamda 2000 yılından sonraki süreçte Atatürk, Cumhuriyet, Adalet ve Demokrasi, Laiklik vb. kavramların çocuk ve gençlerimizin eğitim-kültür yaşamında, yazılı, sözlü ve görsel kültürde ne kadar vurgulandığı bu değerlerin öğretilmesi, bilinirliğinin ve tanınırlığın artırılmasında önemlidir.
Geçmişin çocukları bugünün yetişkin toplumu ve gençlerini oluştururken bugünün çocukları da geleceğin gençleri ve toplumunu oluşturacaktır. Cumhuriyetimizin kuruluş hikayesi ve kahramanları ile Cumhuriyetin kültür ve değerlerini çocuklarımıza, gençlerimiz ile toplumumuza değişik kültür öğeleriyle (kitap, dergi, film, vd.) anlatılması gerekmektedir.

Atatürk, en büyük eserim dediği Cumhuriyeti gençlere emanet etmiş ve temeline de kültürü koymuştur. Başta ebeveynler olmak üzere eğitimci ve devlet yöneticilerinin en büyük görevi çocuk ve gençlerimizi çağdaş eğitim yöntemleriyle eğiterek Atatürk ve Cumhuriyeti en doğru şekilde tanımalarını sağlamalarıdır. Araştıran, üreten ve sorgulayan bir gençlik için bilgiye erişim için yetersiz olan bilgi merkezilerinin sayıları çoğaltılmalıdır.

Atatürk’ün kurduğu Cumhuriyet’in değerlerine bilgi yolunda yürüyerek sahip çıkılabilecektir.

Cumhuriyetimizin 101. yılı kutlu olsun.

Saygılarımla…

Cumhuriyet Panosu: Ecem Naz Kozan

Kaynaklar

Giritli, İsmet (2003) Atatürk ve Cumhuriyet, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Yıl:2003, Cilt:19, Sayı:56, ss.; 457 – 466.

Çelik, N. Nur, Arığ, A.Sezer (2022) Resimli Çocuk Kitaplarında Atatürk ve Cumhuriyet Değerlerinin İncelenmesi (1950-1997) Yıl:2022 Cilt:5, sayı:2, 2022, s.: 58-76.

Öztekin, H. (2019). Tek Parti Dönemi Çocuk Dergilerinde ‘İdeal Türk Çocuğu’nun İnşası: Yavrutürk ve Cumhuriyet Çocuğu Dergileri Üzerine Bir İnceleme. Erciyes İletişim Dergisi, 6 (2), 1229-1254.

https://www.hurriyet.com.tr/egitim/cumhuriyet-yonetiminin-degerleri-ve-ozellikleri-nelerdir-41979978 (Erişim Tarihi: 24 Ekim 2022)