Kütüphane haftalarında sıklıkla duyduğumuz atasözlerinden birisi de “Bir kütüphane, bin hapishane kapatır.” sözüdür. Bu sözden hareketle Edirne’deki cezaevi sayısı ile halk kütüphanesi sayılarını karşılaştırarak Edirne’de bu atasözünü ne kadar gerçekleştiğini ortaya koymaya çalışacağım.

Edirne’de faal bulunan cezaevi sayısı 4 olup bunlar Edirne F Tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Cezaevi, Edirne Kapalı Cezaevi, Edirne Açık Cezaevi[1] Uzunköprü K1 Tipi Kapalı Cezaevidir. Edirne merkez de inşası tamamlanan Edirne L tipi Cezaevi’nin kısa süre içinde açılması da planlanmaktadır.

Edirne’de toplam halk kütüphanesi sayısı da 10’dur. Ancak bunlardan Meriç ilçesi halk kütüphanesi geçici kapalı olup Edirne Halk Kütüphanesi’de deprem riski taşıdığından kapatılmıştır. Edirne merkez de faaliyette bulunan tek halk kütüphanesi, Kırkpınar Şube Kütüphanesi olup ilçeler dahil açık olan halk kütüphanesi sayısı da 8’dir.

TÜİK’in 2020 verilerine göre suçun işlendiği ile göre ceza infaz kurumuna giren ve yüz bin kişi başına düşen hükümlü sayısında ilk beş sırayı Aydın (509,9), Edirne (507,4), Antalya (503,9), Isparta (491,5), Denizli (483,7) almıştır. Türkiye’de yüz bin kişi başına düşen ceza infaz kurumundaki kişi sayısı 390’ı ceza infaz kurumunda yer aldığını düşünürsek Edirne’deki 507,4 verisi düşündürücüdür.[2]

İnsanların ihtiyaç duyduğu her türlü bilgiyi araştırıp toplayan ve derleyerek bilgi sahibi olmak isteyen bireylere sunan yerler olan kütüphaneler, günümüzde eğitimin laboratuvarı, çocuklarımıza okuma alışkanlığı kazandıran ve bunu okuma kültürüne dönüştüren, insanların sosyalleştiği kültür ve sanat merkezleridir.

1982 yılında Edirne İl Halk Kütüphanesinde tanıştığım Kütüphanecilik mesleğinde yaklaşık 41 yıl projeler üreterek yer aldım. Avrupa, Amerika ve Afrika kıtalarının kentlerinde birçok bilgi merkezini ziyaret etme fırsatını buldum.

Yurtdışında gezdiğim kütüphanelerde gördüğüm güzel örneklerin birkaçını sizlerle paylaşmak isterim. Eğer Avrupa’nın şehir kütüphanelerini gezerseniz çocuk bölümlerinde özel projelendirilmiş bölümlerde 2-6 yaş grubu çocukların aileleriyle birlikte kitapları inceleyip okuduğunu, her yaştan insanların kütüphanenin içinde yoğun bir şekilde kitap, bilgisayar vd. materyallerle meşgul olduğunu, kitap ödünç alma ve iade etme istasyonlarının önünde kuyrukta olduklarını, danışma masalarında işlem yaptırmak için sıra numarası aldıklarını görürsünüz. Hatta sosyal kulüplerin (müzik, kültür ve sanat grupları) kütüphanelerin içinde yer alan odalarda çalışmalarını yürüttüğünü de özenerek izlersiniz.

Eğer Amerika’nın New York caddelerinde sabahın erken saatlerinde dolaşırsanız, her yaştan kişileri kuyrukta görürsünüz. Ama bu kuyruğun ekmek ve et kuyruğu olduğunu düşünmeyin. Onlar New York Halk Kütüphanesinin açılmasını bekleyen kütüphane okuyucularıdır…

Ya komşumuz Bulgaristan’ın halk kütüphanelerini (Şehir Kütüphaneleri) ziyaret ettiğinizde ise bizim markette alışveriş için elimize aldığımız market sepetleriyle kitap raflarının aralarında dolaştıklarını ve seçtikleri kitapları market sepetlerine koyduklarını görürsünüz.

Avrupa’nın kentlerinden olan Frankfurt ve Viyana Türklerin yoğun yaşadığı şehirlerdir. Buradaki şehir kütüphanelerini gezdiğinizde de, Türkiye’de yayımlanan yeni kitapları ve dergileri raflarda bulursunuz. Hatta Nokta ve Sızıntı dergilerinin yeni sayılarını gününde rafta olduğunu görürsünüz. Türkiye’de çalışan kütüphane görevlisi olarak bu duruma şaşar kalırsınız. Çünkü Türkiye’de bunun olması imkansızdır. Dergi listeleri ancak Ağustos ayına doğru kesinleşir ve kütüphanelere gönderilir.

Bu bağlamda günümüzde ülkemizde de çağdaş kütüphane bina projelerinin uygulamaya konulduğunu, okuyucuların kültür, sanat ve sosyal yaşamına dokunacak tasarımların uygulanmaya başlandığını görmekteyiz. Bu da beni çok mutlu ediyor. Tabi ki bunlar yetersizdir. Bugün Türkiye’de 2022 yılı itibariyle toplam il ve ilçelerdeki halk kütüphanesi sayısı 1.257’dir. Halk Kütüphanelerindeki toplam kitap sayısı 2022 yılında da 23.080.270’dir.[3] 2022 yılında ülkemizin nüfusu 85.279.553’dir. Kişi başına düşen kitap sayısını siz hesaplayın.

Bugün Edirne’nin merkez ve ilçelerindeki açık olan toplam kütüphane sayısı 8’dir. 2022 yılında Edirne’deki halk kütüphanelerindeki toplam kitap sayısı 289.952’dir. Edirne merkez ilçedeki kütüphanelerdeki kitap sayısı toplamı da 131.167’dir. 2022 yılı Edirne’nin nüfusu 414.714 iken merkez ilçe nüfusu da 191.470’dir. Kişi başına düşen kitap sayısı ortadadır.

Edirne’de eğitim-öğretim faaliyetlerinde bulunan üniversite öğrenci sayısı 46.554[4] iken Edirne’de milli eğitim bünyesinde örgün ve yaygın eğitim kurumlarında 56.191 öğrenci eğitim görmektedir. Edirne merkez ve ilçelerde eğitim-öğretim gören toplam öğrenci sayısı 102.745’dir.[5] Edirne merkez’de 37.537 üniversite, milli eğitim müdürlüğü bünyesinde de 27.184 olmak üzere toplam 64.721 öğrenci eğitim-öğretim görürken eğitimin laboratuvarı olan merkez ilçedeki halk kütüphanesi sayısı ise 1’dir.

Çocuk ve gençlerimiz kitap okuma ve kütüphane kültüründen yoksun bir şekilde yetişmektedir. Halk kütüphanelerindeki kitap ve okuyucu sayıları bunları göstermektedir. Yaşam boyu öğrenme sürecinde günde en az 15-30 dakika okuma alışkanlığı edinemeyen çocuklarımızdan en az 1 saatlik LGS ve YKS sınavlarında başarılı olmalarını bekleyemeyiz. Bunun imkansız olduğunu bilimsel araştırmalar ortaya koymaktadır.

Edirne merkez ilçe de 24 mahalle bulunmaktadır. 23 mahalle de halk veya şehir kütüphanesi yoktur. Bugüne kadar hiçbir mahalle muhtarının mahallesine kütüphane açılmasını istediğini duymadım. Açmak istediğimizde de ilgilenen muhtarı bulamadık.
Bugün Edirne merkez ve ilçe okullarımızdaki kütüphane sayıları çok yetersizdir. Edirne’de Z Kütüphaneleri sayısı 2021 yılı itibariyle 15’dir. (2022 yılı sayılarını TÜİK Edirne Şubesi ile Milli Eğitim Müdürlüğünden edinemedim.) Okul kütüphanelerin de görevli kütüphaneci olmadığından da öğrenciler kütüphaneden istenilen düzeyde yararlanamamaktadır. İlginçtir ki; hiçbir veli okula çocuğunu kayıt için götürdüğünde kütüphanesi olup olmadığına bakma ihtiyacı hissetmez. Aslında gelişen eğitim modellerinde öğrenci ilköğretim çağında okuma ve kütüphane alışkanlığı edinirken, orta öğretim çağında da okuma kültürünü geliştirmek, araştırma yöntemlerini öğrenmek zorundadır. Çünkü üniversite çağında artık öğrenci bir araştırmacıdır. Üretilen yeni bilgileri araştırarak bulacak ve yeni verileri üretecektir.

İşte bunun için Avrupa ülkelerindeki kütüphane ve kitap sayıları çok zengindir. Her semtte bir halk (şehir) kütüphanesi bulunmaktadır. Örneğin Fransa’da şehir kütüphanesi sayısı 16.000’den fazladır.[6] Paris’te bulunan şehir kütüphanesi sayısı da 57’dir. Paris Belediyesi kütüphaneleri, 3,5 milyondan fazla belgeye ve 800 bilgisayar ile okuyucularına bilgi ve eğlence alanlarına erişim ve çeşitli hizmetler sunmaktadır.[7]  2021 yılı verileriyle Almanya da 8.155 halk kütüphanesi bulunmaktadır. Almanya’nın Hannover şehrinde de 18 şehir kütüphanesi her yaştan halka hizmet etmektedir.[8]

Edirne tarih, kültür, sanat ve turizm kenti olmasının ötesinde bir eğitim kentidir. Yüzbinlerce öğrenciye ev sahipliği yapan kentimizde çok az olan halk kütüphanesi sayılarının artırılması gerekmektedir. Kitap fiyatlarının çok yüksek olduğu ülkemizde her yaştaki okuyucunun ihtiyaç duyduğu bilgi ve teknolojilerine erişebilme imkanı sağlanmalıdır. Deprem riski nedeniyle kapatılan Edirne İl Halk Kütüphanesi binası yerine modern bir kütüphane binası yapılması için ihale çalışmaları yürütülmektedir.  Ancak okuyucuların kolay erişimi için kentimizin her bir mahallesine birer halk (şehir) kütüphanesi açılmalıdır. Kütüphane koleksiyonlarının da güncel kitap, dergi, film, vb. materyallerle zenginleştirilmelidir. Kaleiçi semtinde restorasyonu tamamlanan ve şu an kapalı olan İtalyan Kilisesi şube kütüphanesi olamaz mı? Selimiye Arasta çarşısı girişindeki üst kat eskiden çocuk kütüphanesiydi. Burası tekrar şube kütüphanesi olamaz mı? Lütfen bu gençleri kütüphanelerle buluşturalım. Ders çalışacak, kitap, dergi okuyacak yerler açalım.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Edirne’de kurulan Halkevi sayısının 1947 yılında 8’e, Halkodası sayısının da 35’e yükselmesinin,[9] Edirne ve 6 Ok adlı dergilerin kentin kültür hayatında olmasının bir değeri ve anlamı vardır. Cumhuriyetin 100. yılına girerken Edirne’nin yerel yönetimleri ile hükümet temsilcilerinin kentte böyle bir başarıyı sağlayamamaları düşündürücüdür.  Belediye ve İl Özel İdare bütçelerine halk kütüphanesi kurulması ve geliştirilmesi ile ilgili bütçe konulmalı ve yatırım sağlanmalıdır.

Gerek Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Başkanı gerekse 2011-2016 yılları arasında Edirne Belediyesinde  Başkan Danışmanı görevlerimde her semtte bir kütüphane kurulması ile ilgili projeler hazırlamış ve ilgili makamlara sunmuştum. Belediye Başkan danışmanı olarak Nisan 2014 tarihinde hazırlamış olduğum “Yeşil Nokta Projesi” ile her semtte “Kitaplık ve Çok Amaçlı Salon” oluşturulması amaçlanmış ancak başarılı olunamamıştı. Yine 28.10.2016 tarihinde Edirne Belediye Başkanlığına vermiş olduğum bir dilekçe ile “Bill ve Melinda Gates Vakfı ile Hacettepe Üniversitesi Teknokent -Teknoloji Transfer Merkezinin girişimleriyle gerçekleşen “Herkes için Kütüphane Projesi”ne Edirne Belediyesi’nin dahil edilmesi ile ilgili yaptığım çalışmalar özetlenmiş ve bu proje kapsamında bir kütüphane kurulması halinde gerekli desteğin yapılacağını bildirmiştim. Ancak proje için gerekli şartlar sağlanamamıştı. 9 Ağustos 2022 günü kentin kültür yaşamına giren “Edirne Belediyesi Atatürk Kültür Merkezi”nde de bir kütüphane bölümünün oluşturulması merkezin tanımına da uygun olacağı muhakkaktır.

Ne dersiniz; Bu veriler ışığında Edirne’de bir kütüphane bin hapishane kapatır mı?

Aslında çocuk ve gençlerimiz için Okumak; yaşamak, gelişmek ve özgürlüktür. Özgür bireylerin yetişmesi, ancak okuma alışkanlığının okuma kültürüne dönüşmesiyle gerçekleşir.

Atatürk’ün Aydınlığına yürüyen yol kütüphanelerden geçer.

Saygılarımla…

Kapak Karikatürü: Kader Danacı

Kaynakçalar:

1. [1] https://www.adalet.gov.tr/Birimler/CİK
2. [2] Eren, Mustafa (2021) “Uyuşturucu” suçları 10 yılda 7 kat arttı.-24 Kasım 2021.-
3. https://m.bianet.org/bianet/insan-haklari/253819-uyusturucu-suclari-10-yilda-7-kat-artti (Erişim: 5 Nisan 2023)
4. [3] https://kygm.ktb.gov.tr/TR-339758/2022-yili-istatistikleri.html (Erişim Tarihi: 5 Nisan 2023)
5. [4] T.Ü. Öğrenci İşleri Daire Başkanlığı   https://oidb.trakya.edu.tr/pages/ogrenci-sayilari#.WTf4hWiLS71 (Erişim: 5 Nisan 2023) (2022-2023 Eğitim-Öğretim Dönemi Öğrenci Sayıları)
6. [5]https://edirne.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2022_11/03170655_2_OYrenci_SayYlarY_Resmi_Ozel.pdf
7. [6] https://www.culture.gouv.fr/en
8. [7] https://bibliotheques.paris.fr
9. [8] https://www.hannover.de
10. [9]Gözde, Tekin (2014) Trakya Halkevleri ve Halkevi Dergileri Üzerine Bir İnceleme”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, s.37.